By 1924 онд хуралдсан МАХН-ын З дугаар их хурлаас орон нутгийн Засаг захиргааны нэгжийг байгуулах шийдвэрээр 1929 онд “Ботахара”, “Шыбарайгыр” гэсэн хоёр хошуун байгуулагдсан. Тухайн үед хүмүүсийн боловсролын түвшин доогуур, хошууны удирдлага төлөвшөөгүйгээс зөвхөн 80 лан мөнгөн тамгыг Ботахара хошууны дарга Б.Ахтышхан, Шыбарайгыр хошууны дарга Үмбет нар эзэмшин захирч байсан. 1938 оны 8 дугаар сарын 28-нд Засаг захиргаа өөрчлөгдөж хоёр хошуун нэгдэж газрын нэрээр “Толбо нуур” сум гэж зохион байгуулсан.
Толбо сум анх 12 баг, хүн, мал эмнэлгийн салбар, бага сургууль, 7 гишүүнтэй МАХНамын үүр, 48 гишүүнтэй залуучуудын эвлэлийн үүр, бусад төрийн бус байгууллага, 1000-аад өрхтэй байгуулагдсан. 1940 онд одоогийн сумын төвд шилжиж ирсэн байна. Толбо сумын зүүн хэсэг нь Ховд аймгийн Эрдэнэбүрэн, Ховд сум, Баян-Өлгий аймгийн Алтанцөгц, Бугат, Алтай, Буянт, Дэлүүн гэдэг сумдтай хиллэдэг.
Сумын төв нь нийслэл Улаанбаатар хотоос 1620 км, аймгийн төвөөс 77 км, нутаг дэвсгэрийн нийт талбай 297469 га ба далайн түвшнээс дээш 2100-4000 м өндөрт оршдог. Сайрын уул 2415 м өндөрт оршдог. Сумын хэмжээний өвөл хавар ашиглах бэлчээр 168402,4 га, зун, намар ашиглах бэлчээр 112268,3 га, ашиглах боломж багатай хад, асгатай мал аж ахуйд тааламжгүй бэлчээр 1308 га, хадлангийн талбай 340 га, хөдөө аж ахуйн барилга байгууламж, зоо-мал эмнэлгийн талбай 40 га, сумын төв 280 га, өндөр хүчдэл, холбооны шугамын эзлэх талбай 75.8 га, радио релейн шугам 56.5 га, засмал зам 108 га, сайжруулсан шороон зам 218 га, энгийн зам, харгуй 1051 га, 68 га-г ой бүхий газар, 12542 га-г гол, цөөрөм, нуур, булаг шанд, уулын орой дох мөсөн бүрхүүл эзэлдэг. Тус сумын нутаг Монгол Алтайн нурууны говь хээрийн бүсэд багтдаг, мөнх цастай, өндөр уул, хадтай, шовх сарьдаг ихтэй. Сумын нутаг дэвсгэрт хур тунадас маш бага ордог, эх газрын эрс тэс уур амьсгалтай, зуны дундаж температур +18, +20 өвлийн дундаж температур -18, -19.8 салхины хурд дунджаар 4,8 м/сек байдаг.
Тус сумд Толбо нуур, Тал нуур, Дөрөө нуур, Хар нуур, Хонгор өлөнгийн нуур зэрэг олон сайхан нууртай. Зарим газарт царгас, тошлой зэрэг бутлаг ургамал ургадаг бол нутгийн нийтлэг хэсгээр хонон агь, хөмүүл, таана, хиаг, өлөн ерхөг, биелэг өвс, ортууз, хялгана зэрэг өвс ургамал элбэг ургана. Янгир, аргаль угалз, үнэг, шилүүс, ирвэс, хярс, өмхий хүрэм, тарвага, зурам, зэрэг ан амьтад, бүргэд, ёл, хар хэрээ, тас, ятуу, бор болжмор, шар шувуу, хойлог, хун, галуу, нугас, тогоруу зэрэг төрөл бүрийн шувуутай. Бургаст, Борт, Көк адар зэрэг газар эрдэс баялгийн нөөц ихтэй. 2020 оны байдлаар 6 баг, 985 өрх, 4329 хүн амтай, 183648 толгой малтай байна. Одоо ЗДТГазар, ЕБСургууль, хүн эмнэлэг, хүүхдийн цэцэрлэг, соёлын төв зэрэг төсөвт байгууллага, Төрийн, Хаан банк зэрэг үйлчилгээний байгууллага, 43 аж ахуйн байгууллага, 20 орчим худалдааны төв үйл ажиллагаа явуулж байна.
Сумын төвд 2008 оноос өндөр хүчдэл болон үүрэн телефоны сүлжээ ашиглалтад орж хот хооронд болон дэлхийн аль ч улс оронтой харилцах боломж бүрдсэн. Тус сумын нутагт оршдог Толбо нуур нь Баруун Монгол дахь томоохон нууруудын нэг бөгөөд Сагсай голд цутгана. Судлаачдын тодорхойлсноор жилд 80 тн хүртэл осман, хайрус загас олборлох агнуурын нөөцтэй. Сумын хувийн аж ахуйтныг хөдөө аж ахуйд хамруулах хөдөлгөөн өрнөж 1955 оны 7 дугаар сарын 15-ны өдөр 25 өрх 81 гишүүн 3967 толгой малтайгаар “Улаан туг” нэгдэл байгуулагджээ. Тус нэгдлийг Улаан туг нэгдэл гэж нэрлэсний гол үндэслэл бол 1921 онд Монголын баруун хязгаарт цагаантны оргодол Бакич, Кайгарадов, Казенцевийн цэргүүд улаан армийнхныг бүсэлж, бүслэлтэд 41 хоног байгаад цагаантны цэргийг бут цохиж, анхны ялалтын улаан туг мандсан нутаг гэж үзээд ийнхүү нэрлэсэн байна.
“Толбо сумын Улаан туг” нэгдэл аж ахуйн дотоод тооцоогоор ажиллаж мал сүргээ өсгөн, нэгжээс авах ашиг шимийн хэмжээг нэмэгдүүлснээр нэгдлийн орлого нэмэгдэж 1958 онд улсаас зарласан болзолд 3 дугаар байранд шалгарч ЗИС-5 автомашинаар шагнагдсан бол 1981онд бүх ард түмний социалист уралдаанд Монголын радио телевизийн хороо, Хөдөө аж ахуйн яам,Монголын эмэгтэйчүүдийн холбоо, Монголын үйлдвэрчний хороо зэрэг 4 байгууллагаас зарласан болзолд 2 дугаар байр эзэлж байнга хадгалагдах “Туг”,диплом, 5 хошуу малын дүрс, ГАЗ-53 автомашинаар шагнагдаж “Төл”-ийн баярыг хийсэн.
Тооцоо тоо бүртгэлийн ажлаар нэг удаа, цөсгий тос бэлтгэх ажлаар 2 удаа “Улсын тэргүүний нэгдэл” Аймгийн хөдөө аж ахуйн нэгдлүүдийн дунд зарласан болзолд 2 удаа тэргүүний байр эзэлсэн. Нэгдэл байгуулагдсанаас хойш сум улс, аймагт ажлын амжилтаар 35 удаа эхний байруудад шалгарсан. Нэгдэл хувьчлагдах хүртэл тус сумаас Хөдөлмөрийн баатар малчин 1, Улсын хошой аварга малчин 1, Улсын аварга малчин 7 хүн шалгарсан байна. З малчин Ардын Их Хурлын депутатаар сонгогдсон байна. 1992 оноос хойш сум орон нутаг зах зээлийн хүнд нөхцөл байдлаас гарахын тулд орон нутагт хоршоо, нөхөрлөл, компани байгуулах ажлыг зохион байгуулж ард иргэдийг өргөн хэрэглээний бараа, хүнсээр хангах асуудлыг шийдвэрлэж ирсэн.
Сумын төв өндөр хүчдэлийн шугам болон хатуу хучилттай хар замд холбогдсон. Сумын хэмжээнд улаан, хөх тоосго, блокийн үйлдвэр, эсгий, эсгийн бүтээгдэхүүний үйлдвэрүүд байгуулагдан ажиллаж орон нутаг болон өөрийн аймаг, сум, бусад аймаг, сумуудыг үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүнээр тогтмол хангаж байна. Гар урлалын 4 цех ажиллаж орон нутгийн болон бусад сумдын хэрэгцээг хангаж байна. Толбо нуурын аялал жуулчлалын бааз тогтмол ажиллаж гадаад дотоодын жуулчдад үйлчилгээ үзүүлж байна. Тус сумын хэмжээнд сүүлийн 5 жилд ноцтой гэмт хэрэг гараагүй. Малын хулгайн гэмт хэрэг жил дараалан буурч байна. Орон нутагт ажилгүйдлийг буруулах бодлого боловсруулан ажиллаж жил бүр 30-50 иргэдийг байнгын болон түр ажлын байртай болгосон. Аж ахуйн нэгж, ажилгүй иргэдийг ажилтай болгох зорилгоор төсөлд хамааруулах ажлыг зохион байгуулснаар төсөл амжилттай хэрэгжиж байна. 2014 онд сумыг хөгжүүлэх стратегийн төлөвлөгөөг шинээр боловсруулан гаргаж ажиллаж байна. 2000 оноос хойш сум ажлын амжилтаараа аймагт сүүлийн 10 жилд 2 удаа 1-р байр, 3 удаа 2-р байр, 3 удаа 3-р байраар шалгарсан. Засаг даргын Тамгын газрын ажил жил бүр сайжирч Засгийн газар болон аймгийн Засаг даргын Тамгын газраас явуулсан хяналт шалгалт-үнэлгээнд тогтмол 90-ээс дээш хувийн дүн үзүүлсэн. Тус сумын эрүүл мэндийн салбарын хувьд сүүлийн 5 жилд ажлын амжилтаар эхний 3 байрт шалгарсан. Эхийн эндэгдэл сүүлийн 5 жилд гараагүй, нялхсын болон 5 хүртэлх насны хүүхдийн эндэгдлийн түвшин жил бүр буурч 2017 онд гараагүй. Халдварт өвчин сүүлийн 2 жилд гараагүй зэрэг үзүүлэлтэй байна. Сумын нийгмийн даатгалын шимтгэл, сайн дурын даатгал, эрүүл мэндийн даатгалын төлөвлөгөөний биелэлт сүүлийн 3 жилд 90-99 хувь биелэгдсэн байна. Татварын орлогын төлөвлөгөө сүүлийн 5 жилд 491,6 хувиас дээш биелэгдсэн. Сумын хүн ам, өрхийн тоо сүүлийн 5 жилд тогтвортой нэмэгдэж, малын тоо толгой 5 төрлөөр өссөн байна. Сумын хүүхдийн цэцэрлэгийн сургуулийн өмнөх боловсролын хамран сургалт сүүлийн 5 жилд 56,2-62 хувьтай байна. Хүүхдийн цэцэрлэг аймгийн цэцэрлэгүүдийн дундаас сүүлийн 5 жилд тогтмол эхний 3 байрт шалгарч байгаа хамт олон юм. Аймаг бусад суманд болсон хичээл, урлагийн бага олимпиадад тогтмол оролцож эхний 3 байрт шалгарч олон авьяастай хүүхэд төрүүлсэн. Сүүлийн жилүүдэд 59,0 сая төгрөгний хөрөнгө оруулалтаар 10 төрлийн ажлыг шинээр хийсэн. Сумын дунд сургууль сүүлийн 5 жилд сургуулийн насны 706-745 хүүхдийг сургуульд бүрэн хамруулж, дотуур байранд 135-160 хүүхэд амьдарч байна. Анги дүүргэлт 24-27 болж жил бүр нэмэгдэж байна. Сумын дунд сургууль материаллаг баазыг бэхжүүлж орчныг сайжруулан, бие даасан туслах аж ахуйг хөгжүүлэн багш, ажилчдын нийгмийн идэвхийг өрнүүлж, тэдний мэдлэг боловсрол, ур чадварыг зөв шийдвэрлэснээр 1994 онд Толбо сумын 10 жилийн сургууль “Улсын тэргүүний сургууль”-ийн болзол хангаж тэргүүний сургуулийн цол мандат авсан.
